PFAS is de afkorting van de chemische naam van de groep poly- en perfluoralkylstoffen. Lees hierover meer in aflevering 12 tot 17 van het artikel ‘Ontwrichtend gif – de derde mondiale crisis’ in de rubriek Ontwrichting. De moleculen van PFAS bestaan uit een koolstofketen met daaraan gebonden fluoratomen. Het is een groep van duizenden chemicaliën, allemaal met een gelijkaardige chemische structuur, maar toch steeds een beetje verschillend. Eenmaal bedacht en beschikbaar gemaakt voor de industrie waren PFAS ‘een triomf van de chemie’. De moleculen zijn ontzettend stabiel, hittebestendig, non-reactief, water- én vuilafstotend, warmtegeleidend en ze hebben een lage oppervlakspanning. Ze worden sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw massaal geproduceerd. De vier belangrijkste zijn PFOA, PFNA, PFHxS en PFOS. Ze zitten echt overal in.

Martin Sheringer van het Zwitserse instituut ETH beantwoordt de vraag, of we ooit nog afkomen van wat er al geproduceerd is, met een categorisch nee. ‘De afbraak van PFAS is nul.’ En we hebben en krijgen er veel te veel van binnen, maar de onderzoekers geven geen uitsluitsel hoe erg dat nu is. De meest gebruikte en beruchtste PFAS blijken intussen giftig: ze veroorzaken schade aan het immuunsysteem, en in hogere concentraties kunnen ze kankerverwekkend zijn of leiden tot schade aan de lever en schildklier. En veel PFAS zijn ‘bio-accumulatief’: ze stapelen op in het bloed, tot mogelijk schadelijke concentraties. En op de gekste plekken worden tegenwoordig zeer hoge concentraties PFAS gevonden, ver van de fabrieken.

Het bedrijf Dupont met de fabriek Chemours is nu in Nederland de gebeten hond, net als de fabriek van 3M in België. (Stiekem loosde Chemours ook nog eens de stof ‘6:2 FTS’, waarvoor ze helemaal geen vergunning hadden. Ze gebruikten er de codenaam Surfactant 2 voor. Zie aflevering 16. De juridische strijd door bewoners en sommige instanties komt aan de orde in aflevering 17.) Hun omgeving is ernstig vervuild. Daar moet je geen moestuin hebben. Er staan zeventien PFAS-fabrieken in Europa en er is amper wetgeving voor PFAS-emissies. PFAS stelt de Nederlandse waterleidingbedrijven voor grote problemen, want de stoffen zijn haast niet te zuiveren. Ontwikkelen en opschalen van de juiste technieken kost miljarden en duurt tien tot vijftien jaar. ‘Het gemak waarmee de Duitsers lozingen in de Rijn toestaan, vind ik zeer verbazend’, zegt directeur Gerard Stroomberg van Riwa Rijn, de vereniging van Nederlandse drinkwaterbedrijven die de Rijn als bron gebruiken.

Begin 2023 heeft Nederland heeft samen met Duitsland, Noorwegen, Zweden en Denemarken een voorstel ingediend voor een Europees totaalverbod op PFAS. Als de Europese Commissie het voorstel goedkeurt, wordt de productie, import en het gebruik van PFAS-houdende producten in Europa verboden. Op z’n vroegst vanaf 2025/2026 kan een verbod in werking treden, maar uitstel en uitzonderingen zijn te verwachten. Zie ook PFAS in brandblusschuim.

Zie voor wat er in het artikel allemaal nog meer aan de orde komt gif, inhoud van Ontwrichtend gif.