Het praktische gebruik van geld is voor ons een vanzelfsprekendheid. Het geeft de samenleving ‘buiten ons’ vorm. Maar hoe zit het met de werking van geld ‘binnenin ons’, in ons hoofd? Hoe zit het psychisch? Om dat toe te lichten begint Bernard Lietaer in aflevering 2 van het artikel ‘Het geldmysterie’ in de rubriek Ethiek met de indeling van kennis in vier kwadranten van Ken Wilber. In dit raamwerk vinden alle vakgebieden een plaats, maar ook het spirituele (denk aan Boeddha) en het psychologische (denk aan Freud) zit erin. We kijken in aflevering 3 dus naar de linkerhelft, de zachte kant ervan. Er bestaat hier geen meetbaar bewijs. Voor ‘bewijs’ richt Lietaer zich tot het werk van Carl Gustav Jung en zijn archetypische psychologie. Jung gebruikt de begrippen ‘archetype’ en ‘schaduw’.
Een archetype is bij Jung een steeds terugkerend beeld dat de menselijke emoties en het menselijk gedrag vormgeeft, en dat in de hele geschiedenis en onder alle culturen kan worden waargenomen. Jung stelt dat alle machtige historische ideeën zijn terug te voeren op archetypen. Bij het geldsysteem gaat het om vier ervan: de heerser, de strijder, de minnaar en de magiër.
De schaduw is de manier waarop een archetype zich manifesteert wanneer het onderdrukt wordt. Dat onderdrukken gebeurt steeds opnieuw. Archetypen en hun schaduwen hebben gemeen dat ze mensen vatbaar maken om op bepaalde, voorspelbare manieren te handelen. Als bijvoorbeeld de heerser zijn (of haar) hogere zelf – dus de heerser van binnen – onderdrukt, dan wordt hij een tiran óf iemand die het liefst troonsafstand doet, want dit zijn de twee schaduwen van de heerser. Een onderdrukt archetype zal zich in de vorm van zijn schaduwen manifesteren, of het nu om een individu gaat of om een samenleving. Zo is het met elk archetype.
Onder moedergodin wordt beschreven dat vroeger zich een vijfde archetype manifesteerde, dat tegenwoordig onderdrukt wordt: de moedergodin, met hebzucht en bang zijn om tekort te komen als schaduwen waarvan we de uitingen alom kunnen zien. Het schema staat in aflevering 11. Nu verder naar yin en yang en ook naar financiële markten. Lees beslist ook de synthese in yang-afwijking helen.
