Stoknes onderscheidt in aflevering 25 van het artikel ‘Dit is niet de toekomst die we besteld hebben’ in de rubriek Ethiek vijf psychologische barrières voor klimaatactie: ‘ver van mijn bed’, ‘verdoemenis’, ‘verkramping’, ‘vermijden door ontkenning’, en ‘volop onszelf’. Hij beschrijft ze (samengevat) als volgt:
Ver van mijn bed. De klimaatkwestie is voor de meesten van ons op verschillende manieren een ver-van-ons-bed-show. Hij is niet te zien of te voelen en vooral: het gaat pas ergens ver in de toekomst goed mis.
Verdoemenis. Als klimaatontwrichting ons wordt voorgesteld als een alles overspoelende ramp die we alleen tegemoet kunnen treden met verlies, kosten en opoffering, dan is het typisch een onderwerp waar we het liever niet over hebben.
Verkramping. Als wat we weten (bijvoorbeeld: fossiel is fout) strijdig is met wat we doen (noem maar op waarvoor we allemaal fossiel gebruiken), dan komt er verkramping. Als er dan ruimte is voor twijfel, of we kunnen het probleem bagatelliseren, zullen we ons beter voelen.
Vermijden door ontkenning. Met negeren, verwerpen of op een andere manier vermijden, ontsnappen we aan angst en schuldgevoel. Ontkenning komt voort uit zelfverdediging, niet uit onwetendheid, domheid of gebrek aan informatie.
Volop onszelf is de vijfde barrière. We zien informatie die de waarden en noties die we al hebben, bevestigen en we filteren weg wat deze waarden en noties bedreigt. We winkelen dus selectief. Culturele identiteit wint het van de feiten. Als nieuwe informatie van ons vergt dat ‘onszelf’ zich moet veranderen, dan gaat die informatie het waarschijnlijk niet winnen. We willen volop onszelf blijven.
Wij hebben op basis van wat gezegd wordt onder het item rede allemaal de neiging om informatie die niet met onze opinie strookt te negeren– intelligentie speelt hierbij geen rol. Zie aflevering 27 van het artikel ‘Te laat – de hinder van kolossale barrières’ in de rubriek Ontwrichting. Volgens de neurowetenschap gaat het brein bij kritiek ‘op slot’. De conflicterende informatie komt gewoon niet binnen. Er zijn enkele lessen om toch iets te bereiken. Daarbij spelen emoties een (positieve of negatieve) hoofdrol. Omgevingspsychologe Linda Steg voegt hier in een noot nog het een en ander aan toe.
Als we horen dat iedereen, onszelf incluis, medeschuldig is aan de klimaatverandering, doet die informatie pijn. Als die pijn onverwerkt blijft, komen we vast te zitten. Dat is het thema van aflevering 28, waarin de klimaatpsycholoog Renee Lertzman aan het woord komt. Melancholie is dan een logische, rationele reactie, wat weer kan leiden tot verlamming of ontkenning. Lertzman raadt hier het opzetten van klimaatgesprekken aan en wat in het Engels motivation interviewing heet, een sturende, persoonsgerichte gespreksstijl. Maar waar haal je de ervaren begeleiders vandaan om ons allemaal bij de hand te nemen?
