Het artikel ‘Zelf veranderen met klimaatbeterschap’ in de rubriek Ethiek is een aangepast overzicht van het boek Changing for good van James O. Prochaska. Dit boek gaat erover hoe mensen zelf een fundamentele verandering in hun leven teweeg brengen. In het oorspronkelijke boek gaat het om zaken als stoppen met roken en drinken, of om afvallen. In het 4eco-artikel gaat het om mensen die hun manier van leven willen gaan veranderen vanwege de klimaatverandering, of omdat ze eenvoudiger willen leven met meer voldoening dan nu, of om nog een andere sociaal-psychologische reden. De kwestie is dat wat Prochaska over verslavingen zegt, evenzeer geldt voor onze fossiele verslaving.

Uit het onderzoek van Prochaska blijkt dat verandering niet plotseling komt. Er wordt geen magisch punt gepasseerd. Er is geen cursus of therapie waarna je van je drankprobleem, of van wat voor probleem dan ook, af bent. Professionele hulp is niet doorslaggevend. Veranderen is een prestatie die je zelf levert. Heel veel mensen is dat op eigen houtje gelukt (ze zijn bijvoorbeeld gestopt met roken of drinken) en hulp van artsen of coaches bleek steeds slechts een steuntje in de rug bij het zelf veranderen. Wel zegt Prochaska in aflevering 17: ‘Iemand (of een groep) die je helpt is voor jou als zelfveranderaar in de dop net zo belangrijk als een hulpverlener dat is bij een therapie.’ Maar je moet zelf met behulp van negen processen zes vastliggende stadia door. (De processen worden in aflevering 3-6 behandeld, de stadia in aflevering 7-11.)

Om orde te scheppen in die processen en stadia van zelfverandering heeft Prochaska de beste combinatie ervan in schema gezet. Het is te vinden in aflevering 12 van het artikel. Dit levert een veldgids voor iedereen die wil veranderen, met of zonder professionele hulp. Weet iemand eenmaal in welk stadium hij of zij verkeert, dan is het tijd om de bijbehorende processen van vooruitgang door te maken op weg naar het volgende stadium. En die processen kun je dan weer toepassen met behulp van tal van technieken. Zie hiervoor in Ecopedia: stadia van zelfverandering (6) (met vier extra links) en processen van zelfverandering (9).

De eenvoud van dit model – het feit dat het van toepassing is voor allerlei verschillende vormen van verandering – werd aanvankelijk als een zwakte beschouwd. Dit kon bijna niet waar zijn. Maar het gebruik ervan in tal van omstandigheden heeft de werkzaamheid ervan bewezen.

Uit het statistisch materiaal van duizenden ingevulde vragenlijsten kwamen de ‘twee principes van vooruitgang’ bij zelfverandering tevoorschijn. Ze komen aan de orde in aflevering 26. (De feitelijke vragenlijst is te vinden in aflevering 27.) Het eerste principe van vooruitgang is dit: om over te gaan van het stadium van vóór het overwegen naar het stadium van overwegen moet je je perceptie van de voordelen van gedragsverandering opschroeven. In dit stadium hoef je je niet druk te maken over de nadelen. Die komen later. Het tweede principe van vooruitgang is daarom dit: om over te gaan van het stadium van overwegen naar het stadium van voorbereiding moet je de nadelen van gedragsverandering in je perceptie verminderen. In dit stadium hoef je je niet druk te maken over de voordelen. Dat heb je al gehad. Die verschuiving in voor- en nadelen komt duidelijk uit de enquetecijfers naar voren. Zelfverandering blijkt noch onbepaald noch ongestructureerd te zijn en het statistisch verband is heel sterk.

De methode van Prochaska berust dus niet op de toepassing van een vakgebied binnen de psychologie maar op de manier waarop het veranderaars zelf gelukt is. Op basis van bestudering van talloze gevallen komt daar een ‘model’ uitrollen, dat ook kan worden toegepast bij het afkicken van het consumentisme.

Toegepast op het klimaat kun je (volgens mij) drie groepen onderscheiden met elk hun eigen ‘therapie’. Allereerst zijn er de mensen die nu nog niet goed beseffen wat het klimaatprobleem inhoudt, hoe het hun leven op zijn kop gaat zetten – dat wil zeggen: de meesten van ons. Hier is het doel om de klimaatcrisis onder ogen te gaan zien, om eraan wennen dat hij bestaat, om te leren wat dat voor jou betekent. Zo stap je het eerste stadium binnen, dat van ‘vóór het overwegen’, waarop ‘overwegen’ volgt. De tweede groep betreft degenen die misschien al aanbeland zijn in het stadium van voorbereiding of dat van actie en die een voorbeeldfunctie voor de eerste groep kunnen bieden, deze groep kunnen steunen.

De derde groep gaat nooit beginnen aan de stadia. Zij ontkennen alles, ongeveer zoals ook rokers zich kunnen afsluiten voor de wetenschap dat ze hoogstwaarschijnlijk longkanker gaan krijgen. Ook mensen zonder empathie horen tot deze groep. Je zou de laatsten ‘criminelen’ kunnen noemen die van de crisis willen profiteren en die op het ‘rechte pad’ gebracht moeten worden. Denk aan de accountants en belastingdeskundigen die met hun expertise de ultrarijken helpen het milieu verder te verstoren. Beiden horen erbij. Zij maken het voor de veranderaars moeilijk om voortgang te boeken.

Aan het eind van het artikel wordt een verzonnen case study gepresenteerd van ene Jan die zijn leven verandert vanwege het naderende klimaatonheil. Dit loopt van aflevering 37 tot 43. Het is handig het schema uit aflevering 12 daarbij bij de hand te houden. Zie stadia van zelfverandering (6) en processen van zelfverandering (9) (daar ook links naar de uitwerking). En ook nog processen en technieken, zelfveranderingsmythes en veranderen met de klimaatcrisis in zicht.