Weten, doen en hopen

Wat moeten we weten?

Bij ‘weten’ hoort een analyse. In 4eco is het de analyse van hoe en waarom we op de drempel staan van ontwrichting, of zelfs ondergang. Het leeuwendeel van 4eco is gewijd aan dit weten, want zonder ‘weten’ kiezen wij bij ‘doen’ misschien voor de verkeerde oplossing. En dan zitten we nog dieper in de put. Wat betreft ‘wat moeten we weten’ is 4eco nu goed gevuld. Het gaat niet om één analyse, maar om een hele rij analyses die samen een soort palet van de werkelijkheid vormen. Dat is nodig, want het is, helaas, complex. Veel van deze inzichten zijn radicaal anders dan de gangbare visie. Dit vergt een paradigmaverschuiving waarvan de eerste tekenen zichtbaar worden, bijvoorbeeld in de beoordeling van de klimaatontwrichting en het denken over de natuur. Op het vlak van economie (geld) schiet het juist niet op. En zoals uit het artikel ‘Ontwrichtend gif’ blijkt, zijn er zelfs enge gebieden die zelfs nog ‘terra incognita’ zijn (zoals nano).

Wat kunnen we doen?

Nu de categorie ‘Wat moeten we weten’ behoorlijk gevuld is, beginnen we toe te komen aan de categorie ‘Wat kunnen we doen?’ Belangrijke artikelen daarover zijn al ‘Ontgroeien – een theorie van radicale overvloed’ door Jason Hickel, ‘Hoe we de loop van de menselijke geschiedenis kunnen veranderen (of althans, dat deel dat al gebeurd is)’ door David Graeber en David Wengrow, ‘Zelf veranderen voor klimaatbeterschap’ – een persoonlijk, breed toepasbaar programma om te veranderen, ‘Ons geld, @nder geld 4: Een booster voor de lokale economie’ over het werk van STRO (zie onder), ‘Technologie is niet waarde-neutraal’ door Daniel Schmachtenberger, en ‘Ingrijpen in systemen’ door Donella Meadows. Er is hier echter nog weinig samenhang.

Bij ‘doen’ gaat het om de juiste aanpak om ontwrichting te voorkomen. Doen blijkt verre van eenvoudig. Want wat is de juiste aanpak?
Je kunt het zien als een privé-aangelegenheid, maar dan nog is het moeilijk je weg te bepalen. Lees hierover bijvoorbeeld in Margaret Wheatley’s boek Ver van huis, uit de paradigmaserie. Hier is ook het zojuist genoemde ‘Zelf veranderen voor klimaatbeterschap’-artikel van toepassing.

Als het meer is dan een privé-aangelegenheid, als het iets is wat we samen moeten bereiken, dan moeten daar genoeg mensen aan meedoen om het een kritische massa te geven. Anders komt het niet van de grond. Het is bovendien ons maatschappelijk systeem dat de moeilijkheden veroorzaakt – ga dat maar eens veranderen. Ik vermoed dat we hiervoor een nieuw groot verhaal nodig hebben, een verhaal waarin hoofd, hart en handen een plaats hebben, een verhaal met een wenkend perspectief. En ik vermoed ook dat nieuwe organisatiemethoden daarbij een grote rol gaan spelen. (Dit is het onderwerp van boeken als Uit de puinhopen – een nieuwe politiek in een tijd van crisis van George Monbiot en On the Emergence of an Ecological Class van Bruno Latour en Nikolaj Schultz.)

Toch geef ik hier – kijkend naar de niveaus van, al of niet in groepsverband, iets zelf doen, lokaal aanpakken en nationale politiek – alvast een paar voorbeelden van projecten waar ik aan denk bij ‘Wat kunnen we doen?’:

Het herstel van onze bodem. De bodem in Nederland is armzalig, maar hij kan hersteld worden. De natuur doet daar graag zijn best voor, als we haar maar niet teveel in de weg zitten. Het mooie is dat dit overal lokaal kan beginnen en dat je, als je meedoet, toch deelneemt aan één groter geheel. Misschien moeten we dat gevoel verder proberen aan te wakkeren, ook al zijn hier al tal van initiatieven, in allerlei vormen. Dit is dus (voor wie grond heeft) doen op individueel niveau met mogelijkheden tot netwerken.

Digitaal geconditioneerd @nder geld. Dit geld is ontdaan van de slechte eigenschappen van de euro en voorzien van eigenschappen om een bepaald doel te bereiken, bijvoorbeeld het bevorderen van de lokale economie – in de vorm van bloei in plaats van groei. Dit is intussen praktisch mogelijk. De theoretische onderbouwing van welke aard geld hiervoor moet hebben, is er. Ook is de software gebouwd, getest en geschikt bevonden. Alles loopt via je smartphone. Social Trade Organisation (STRO) in Utrecht zet momenteel een ‘@nder-geld-circuit’ op in Nederland. Hierover gaat het (hierboven al genoemde) artikel ‘Ons geld, @nder geld 4: Een booster voor de lokale economie’, maar net zo belangrijk is het besef dat ons huidige geld ons – privé èn maatschappelijk – psychische kreukels bezorgd, zoals wordt uitgelegd in het artikel ‘Ons geld, @ander geld (3): Het geldmysterie’.

Klimaatdukaten. Wat is de beste methode om de opwarming van de aarde effectief te bestrijden? Daar zitten twee kanten aan: activist worden en energie besparen. Het geeft moed dat zoveel mensen zich aansluiten bij Extinction Rebellion, dat intern ook een belangrijke informerende rol vervult. Net zo bemoedigend is de groei van het aantal energiecorporaties in Nederland.

Aanvankelijk beschreef ik hier de klimaatdukaten als middel tot energiebesparing. Maar de hoogte van de energieprijzen heeft eind 2022 jan en alleman aangezet om te besparen. Dat is een heel goede zaak, en het is te hopen dat dit beklijft als de prijzen weer dalen. Daarom zou het toch goed zijn om nationaal een persoonlijk (voor ieder gelijk) energiebudget in te voeren (die je klimaatdukaten zou kunnen noemen). Door je gebruik op de energiemeters en de benzinepomp bij te houden, zou je dan zien hoe snel je dat budget verbruikt. Na een leerjaar, wordt ieders budget vervolgens elk jaar kleiner, dus móet je wel zelf maatregelen nemen. Dan ga je op onderzoek uit, word je creatief en ga je samenwerken. Het plan staat op 4eco beschreven bij ‘Energieslank leven met klimaatdukaten’ bij Andere boeken (rechtsboven, klik onderaan voor de inhoud van boek).

In de huidige politieke context mogen we op zo’n invoering, en andere vergaande maatregelen, niet hopen. En hoop is belangrijk.

Wat mogen we hopen?

Er moet natuurlijk perspectief zijn, anders gaan we bij de pakken neerzitten. Als bij ‘Wat kunnen we doen’ projecten slagen, bloeit de hoop vanzelf op. Maar nu er in de samenleving zoveel ontwikkelingen juist de verkeerde kant op gaan, is het soms meer een kwestie van de moed niet te verliezen. Misschien hebben sommigen van u baat bij het boek Terugkeer naar het leven uit de paradigmaserie.

Maar wij als 4eco moeten hier meer doen. En we hebben hierover een moeilijk, maar belangrijk boek gevonden: Het betekenisweb, geschreven door de (Engelse) Amerikaan Jeremy Lent. Er komt hiervoor op 4eco een nieuwe rubriek ‘HOOP’ (naast de zes die de afkorting 4eco vormen). Hierop wordt vanaf de zomer van 2023 de volledige inhoud van dit boek gepubliceerd. Er komt ook een boekeditie. Lees er verder over in de laatste aflevering van de Inleiding bij de website.