Het ‘Intermezzo: klimaat klem tussen covid en complot’ in de klimaatartikelenserie ‘Kroniek van een aangekondigde zelfmoord’ in de rubriek Ontwrichting bestaat uit zeven afleveringen.

In aflevering 1 en 2 komt trauma-expert en voormalig hoofd psychiatrie van het AMC Berthold Gersons aan het woord over het vaste verloop in fases van fel toeslaande rampen. Maar corona was net geen gewone ramp, doordat het gevaar niet zomaar week. Normaal weet je dat het over is, hierbij lange tijd niet. Een fase van desillusie met wantrouwen volgt dan. Burgers worden boos, ze gaan complottheorieën ontwikkelen, terwijl solidariteit nodig is.

Aflevering 3 gaat over burgerlijke ongehoorzaamheid. Wetenschapper Gijs van Oenen vertelt dat die van versie 1.0 (denk aan Martin Luther King) verschoof naar versie 2.0 (denk aan: ‘not in my backyard’ en de procederende burger) en daarna naar versie 3.0 (het ingrijpen van de overheid wordt gewoonweg niet aanvaard). Vergelijk hiermee de neoliberale mens die is opgevoed als individualist van aflevering 25 tot 32 van het artikel ‘Te laat – de hinder van kolossale barrières’ in deze serie. De overheid wordt geen greintje meer gezag moet worden toegekend dan strikt onvermijdelijk is.

Wat moet de overheid doen als er steeds meer groepen in opstand komen, en als discussies onredelijk worden? Wat moet je aan met complotdenkers? In aflevering 4 spreekt de Oostenrijkse conflictonderzoeker Friedrich Glasl over escaleren en de-escaleren. Het uit de hand lopen van relaties volgt vaak een vast patroon volgens de relationele fase, de emotionele fase en de vechtfase. Snelle interventie is geboden, maar in tijden van sociale media valt dat niet mee.

Het kan zelfs uitlopen op een asymmetrische oorlogvoering, een gevecht op leven en dood. Daarover horen we de historicus en psycholoog Eelco Runia in aflevering 5. Bij asymmetrie gaat het erom de tegenstander onderuit te halen, op alle mogelijk manieren. Populistisch-rechts werkt er volop mee, maar presenteert het als symmetrie door zogenaamd de taal van de democratie te spreken. Ze schuilt zo bij de nuttige idioten van het bona fide electoraat. Wie zelf te goeder trouw is staat machteloos.

Intussen wordt het mogelijk om met proeven met virtual reality mensen zo in de war te maken, dat hun ‘zelf’ verandert. Daarover gaat het in aflevering 6. De mens past in het contact met vrienden voortdurend zijn eigen zelf-model aan en ijkt dat op hun reacties, zegt de filosoof Thomas Metzinger. Hij legt een verband tussen dit proces van vervreemding en de covid-ontkenners.

Positieve en negatieve vrijheid is het thema van de laatste aflevering 7. Dit onderscheid komt van de historicus Annelien De Dijn. Positieve vrijheid is de vrijheid om als burgers te bepalen hoe en door wie je bestuurd wilt worden. Negatieve vrijheid is de vrijheid om te doen en te laten wat je wilt en daarbij door de overheid met rust gelaten te worden. Die twee staan op gespannen voet en het negatieve vrijheidsbegrip kreeg de overhand. Het wordt compleet rigide doorgetrokken.

Alle genoemde aspecten in dit Intermezzo beperken de eensgezindheid en hinderen de vooruitziende blik, wat een effectieve aanpak van de klimaatcrisis in de weg staat.