Waar komen nieuwe dingen vandaan? Waarom blijft niet alles zoals eerst? Ontwikkeling kunnen we omschrijven als aanmerkelijke kwalitatieve verandering. Gewoonlijk komt die in kleine stapjes, al kan elke stap in een verandering van aard belangrijk zijn. Neem de resistentie tegen bepaalde antibiotica bij bepaalde bacteriestammen. Dat is een switch.

De middelen van verandering kunnen enorm verschillen. Maar er ligt steeds een gelijk ontwikkelingsproces aan ten grondslag. We kunnen daarbij drie dingen onderscheiden.

• • Differentiatie komt tevoorschijn uit algemeenheid. Ongeacht tempo, schaal, levend of niet, dit principe is overal van toepassing.
  • Differentiaties worden algemeenheden waaruit vervolgens weer differentiaties tevoorschijn komen. Ontwikkeling, is met andere woorden, een proces dat maar doorgaat, dat complexiteit en diversiteit creëert, omdat een vermenigvuldiging van algemeenheden de bron vormt voor een vermenigvuldiging van differentiaties. Soms gebeuren die gelijktijdig, soms volgt de ene op de andere. Als een eenvoudig basisprincipe levert dit proces, steeds weer herhaald en herhaald, een duizelingwekkende diversiteit op.
  • Ontwikkeling steunt op co-ontwikkeling. De eerste twee veranderingen worden soms weergegeven als een strip van opeenvolgende plaatjes, als een ontwikkelingslijn. Het derde principe weerspreekt dat. Ontwikkeling opereert niet als een lijn, maar als een web van co-ontwikkelingen die van elkaar afhankelijk zijn. Want zonder co-ontwikkelingsweb geen ontwikkeling.

Hierover gaat het in de afleveringen 2-7 van het artikel ‘De natuur van de economie’ in de rubriek Complexiteit. Vergelijk dit met de toenemende complexiteit in het artikel ‘Kunnen we ontsnappen aan de energie-complexiteitsspiraal?’ in de rubriek Ontwrichting. Zie ook componenten van een systeem en bifurcaties.

Het eerste artikel ‘Planten en boeren, met hun drang’ in de rubriek Ecologie begint met het benomen van begrip ontwikkeling, dat vooral gestalte krijgt in de overgang van jagen en verzamelen naar de landbouw, helemaal tot bij de moderne landbouw zoals wij die nu kennen. Er was met deze overgang sprake van een bifurcatie, een ontwikkelingsstap die geen weg terug kent. De natuur zelf blijkt in dat opzicht zeer terughoudend, zien we bij de fotosynthese. Deze is eigenlijk al sinds het begin van het leven op aarde niet meer wezenlijk veranderd, een stilstaande ontwikkeling dus, al kwam er met de komst van C4-planten toch een stap bij een bepaalde groep planten. Dat een bifurcatie soms niet absoluut is, zien we in aflevering 9 bij een interview met de pionierende boer Joost van Strien van No-Shit-boerderij Zonnegoed. Deze akkerbouwer maakt eerst de stap naar biologische teelt, toen naar onbereden teeltbedden, stopte met ploegen en denkt over agroforestry. In aflevering 26-29 van het tweede artikel vind je de meer algemene conclusies bij dit dubbelartikel.