Adam Smith schreef het het boek The Wealth of Nations (1776). Van hem komt het beroemde beeld dat een onzichtbare hand de economie in goede banen leidt. Adam Smith komt voor in aflevering 2 van het artikel ‘Energieslaven’ in de rubriek Energie en in aflevering 15 van het artikel ‘De uitvinding van de stad (of van de landbouw)’ in de rubriek Economie.

In aflevering 24 van het artikel ‘De natuur van de economie’ in de rubriek Complexiteit lezen we bij de behandeling van negatieve terugkoppelingen het volgende: Met zijn ‘onzichtbare hand’ beschreef Adam Smith in 1775 eigenlijk het principe van negatieve terugkoppeling. Hij zag dat als goederen hoge prijzen opbrachten, dit een grotere productie ervan simuleerde, en omgekeerd dat lage prijzen tot lagere productie leidden, waardoor vraag en aanbod beter op elkaar afgestemd raakten. Smith zag bovendien dat dit principe van toepassing was op allerlei andere facetten van het economisch leven. Zo stegen lonen wanneer en waar de vraag naar arbeiders hoog was en daalden ze bij een geringe behoefte. Dit bracht een trek van arbeiders teweeg naar gebieden met hogere lonen en naar meer populaire soorten werk –een terugkoppeling. En wanneer en waar veel behoefte was aan kapitaal, steeg de rente die dan dat kapitaal aantrok. Zulke voortdurende aanpassingen – door bedrijven, arbeiders, klanten, grondeigenaren en kapitaal – schiepen, zo zag Smith het, hun eigen orde in een vluchtig, ongecoördineerd, verwarrend samenspel van talloze verschillende ondernemingen en individuen, die heel pietluttig talloze nietige kansen najaagden en eigen belangen nastreefden. Smith was zijn tijd ver vooruit met het verschijnsel te identificeren dat we nu zelforganisatie noemen en met het gedrag ervan te illustreren in een niet-hiërarchisch georganiseerd, dynamisch systeem. (Lees verder in aflevering 25-26.)

Adam Smith noemt zijn beroemde voorbeeld van de taken in een speldenfabriek eenvoudig een grotere arbeidsdeling en hij beschreef die arbeidsdeling als de vooruitgang in het economisch leven. Of daarvan wel sprake was, behandelt Jane Jacobs in aflevering 13 van het eerste artikel van de serie ‘Waar komt de economische groei vandaan?’ Want: arbeidsdeling creëert op zichzelf niets. Het is slechts een manier om werk te organiseren dat al gecreëerd is. Daarom is het belangrijk te begrijpen wat innoveren dan wel is.

Bernard Mandeville beschreef dat als we allemaal individueel een deugdzame levenswandel nastreven, dit zeer nadelige gevolgen heeft voor het algemeen belang en dat het zelfs de hele beschaving te gronde kan richten. Adam Smith kon wat later zoveel zeggen als hij wilde over de goddelijke voorzienigheid van de ‘onzichtbare hand’, in werkelijkheid is er slechts één echte onzichtbare hand, die van de ondeugd van Mandeville, dat wil zeggen van Beëlzebub.