Mensen vormen een sociale soort. Ieder van ons concurreert om status en middelen. Als biologische organismen hechten wij belang aan relatieve status. Historisch gezien was status gekoppeld aan het bijdragen aan de bandsamenleving, aan leiderschap en respect, aan verhalen vertellen, ethiek en aan giften en gemeenschap. In de moderne cultuur concurreren we echter om status met grondstoffen-intensieve goederen (auto’s, huizen, vakanties, gadgets), waarbij geld als intermediaire drijfveer wordt gebruikt. Zodra de basisbehoeften zijn bevredigd, zijn we zo geprogrammeerd dat we veel sterker op ‘beter versus slechter’ dan op ‘een beetje versus veel’ reageren.
Winnen in de aandelenhandel licht in een fMRI op dezelfde manier op als dat gebeurt bij een chimpansee die een noot of bes vindt. Maar het handelen in aandelen, het spelen van videospelletjes of het bouwen van winkelcentra geeft in onze moderne hersenen geen instinctief ‘vol’-signaal af – dus raken we verslaafd aan de ‘onverwachte beloning’ van de volgende ontmoeting, aflevering of e-mail, en dat in een steeds hoger tempo. Het ‘willen’, het verlangen, geeft nu een sterkere emotie dan het ‘hebben’. Menselijk gedrag wordt bovendien ingeperkt en gemodificeerd door middel van ‘neerwaartse oorzakelijkheid’ vanuit het hogere organisatieniveau dat in de samenleving aanwezig is.
Dit komt aan de orde in aflevering 3 van het artikel van Nate Hagens ‘Economisch denken voor de toekomst – voorbij het superorganisme’ in de rubriek Economie. Bij superorganisme vindt u ook de links naar andere begrippen in Ecopedia die bij dit artikel behoren.
Een heel andere invalshoek biedt Jane Jacobs in het artikel ‘Handel en bestuur’ in de rubriek Ethiek. Zij ziet dat er sprake is van syndromen, oftewel twee groepen symptomen die elk een bepaalde toestand van menselijk gedrag veroorzaken. Het eerste syndroom is verbonden met werkkringen in de handel en het leveren van goederen en diensten voor de handel. Ook wetenschappelijk werk valt eronder. Het tweede syndroom weerspiegelt de overeenkomsten tussen het werk van leger en politie, grootgrondbezit en adel, ministeries en hun ambtenarenapparaten, handel waarin een alleenrecht geldt, het gerecht, de wetgevende macht en (staats)godsdiensten. Dat loopt nogal uiteen, maar uiteindelijk hebben deze zaken allemaal te maken met verantwoordelijkheid voor gebied – het te beschermen, te verwerven, te ontginnen, te beheren en te controleren. Lees hierover in het kort bij Jane Jacobs over handel en bestuur.
Menselijk gedrag wordt ook bepaald door onze grondhoudingen. Hoe onze verhouding tot de natuur tot een fatale grondhouding heeft geleid verklaart Eileen Crist in het artikel ‘De aarde draait niet om de mens’ in de rubriek Ethiek. Het Griekse begrip oecumene was een voorbode van globalisering – van de bezetting van de hele planeet door de mensheid en de uitwissing van de wildernis. De mens dacht zichzelf al sinds dit vroege begin van de beschaving een aparte en speciale status toe. Het werd een geloofssysteem dat in de loop van vele eeuwen via een reeks van ideologische ‘afzettingen’ ten slotte de fundamentele status van ‘gezond verstand’ verwierf. De vermeende speciale aard van ons bewustzijn en onze vaardigheden (redeneervermogen, besef van de eigen sterfelijkheid, technologie) zou ons wezenlijk onderscheiden van en superieur maken aan andere soorten. Lees hierover in het kort bij Crist, Eileen over oecumene.
Er wordt op 4eco natuurlijk nog op tal van andere plaatsen over menselijk gedrag geschreven. Zie tenminste de hele rubriek Ethiek, het artikel ‘Catastrofologie’ en het artikel ‘Kroniek 5: Weten, doen, hopen – actie en grondhoudingen’.
