Qua fenotype zijn we primaten, maar gedragsmatig zijn we meer verwant aan sociale insecten. Onze ultra-socialiteit stelt ons in staat om collectief op veel grotere schaal te opereren dan als individu. Op het niveau van de grootste schaal doet culturele evolutie zich veel sneller voor dan genetische evolutie. In een wereldwijd onderling verbonden beschaving is de mensheid de facto een ‘superorganisme’ geworden. Over het superorganisme gaat het in aflevering 16 en verder door het hele artikel van Nate Hagens ‘Economisch denken voor de toekomst – voorbij het superorganisme’ in de rubriek Economie. Zie onderaan voor verdere links.

Een superorganisme kan worden gedefinieerd als ‘een verzameling actoren die in onderling overleg kunnen handelen om verschijnselen voort te brengen die door het collectief worden beheerst’. Via samenwerking (en coördinatie) wordt de ‘fitness’ – de geschiktheid om binnen een bepaalde omgeving de eigenschappen of genotype door te geven aan een volgende generatie – van lagere organisatieniveaus naar hogere overgedragen. De behoeften van de entiteit op het hogere organisatieniveau (in het geval van de mens is dat op dit moment de wereldeconomie) vormen het gedrag, de organisatie en de functies van entiteiten op een lager organisatieniveau (individueel menselijk gedrag). Menselijk gedrag wordt dus ingeperkt en gemodificeerd door middel van ‘neerwaartse oorzakelijkheid’ vanuit het hogere organisatieniveau dat in de samenleving aanwezig is. Positieve menselijke eigenschappen, zoals samenwerking, zijn ingelijfd om te worden ingezet voor de productie van overschotten. In toenemende mate is het ‘doel’ van de moderne mens om binnen de ultra-sociale wereldeconomie bij te dragen aan marktoverschotten.

Samenvattend is ons gedragsrepertoire weliswaar breed, maar wordt het zowel ingeperkt door onze neurologische erfenis (van cognitieve vooroordelen) als door het hogere organisatieniveau, zoals dat in ons economisch systeem naar voren komt.

Ons superorganisme is niet ook superintelligent. Zo gebruiken we (de groei van) het bbp als doel, in plaats van als standaard om economische activiteit mee te meten. We zijn met zijn allen verstrikt geraakt in een wereldwijde groeidwang die immuun is voor zelfkritiek. Er is niemand die de ‘bus’ bestuurt. We hebben onze individualiteit uitbesteed aan de ‘cloud’, die zelf verstoken is van een echt brein. Het resultaat is een energieslurpend superorganisme dat alle controle verloren is, maar steeds hongerig blijft. Dit superorganisme is niet menselijk. Het is een ding-op-zichzelf (‘Ding an sich’) met een eigen overlevingsdrift die veel sterker is dan de individuele mensen waaruit het bestaat. Dit zien wij bijvoorbeeld terug in ons onvermogen om de toename van het CO₂-gehalte te stoppen.

Wij lijken op een zwerm spreeuwen. De individuele spreeuw volgt drie eenvoudige regels: doe wat je buur doet; kom niet te dichtbij, en vlieg naar het centrum. Zo volgen wij ook drie eenvoudige regels: werk samen om financiële overschotten te verwerven; streef cultureel geaccepteerd gedrag na; en geef het financiële surplus uit aan leuke dingen of aangename ervaringen. Het emergente resultaat van bijna 8 miljard mensen die aan de hand van deze eenvoudige regels hun dagelijks leven leiden, is zo een ‘superorganisme’ met een metabolisme van 17 terawatt.

Het nut van het inzicht van Homo sapiens als een superorganisme is dat het individuen en kleine groepen in staat stelt om creatieve paden te banen voor toekomstige mitigatie en planning die buiten het geaggregeerde menselijke superorganisme vallen.

Zie ook ecologische economie aan vernieuwing toe, menselijk gedrag, cognitieve dissonantie in deze tijd, energie bij Nate Hagens, wet van Kleiber, technologie en energie bij Nate Hagens, energie en schuld bij Nate Hagens, ontkoppeling vergt de dood van het superorganisme, toekomstperspectief volgens Nate Hagens.